معرفی خرم آباد | وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامـی

خُرَم‌آباد مرکز شـهرستان خرم‌آباد و نیز مرکز استان لرستان است. جمعیت محله فلک الدین خرم اباد خرم‌آباد را درون گویش لری خُورمُووه (Xormuwa) تلفظ مـی‌کنند.

تاریخ سدر خرم‌آباد

شـهری کـه امروزه خرم‌آباد نام نـهاده شده‌است، جمعیت محله فلک الدین خرم اباد از نخستین سگاه‌های مردم ایران بـه شمار مـی‌رود. جمعیت محله فلک الدین خرم اباد غارهای مس دره خرم‌آباد کـه از آن جمله مـی‌توان بـه غارهای کنجی، یـافته، پاسنگر، گراجنـه و اشکفت قمری اشاره کرد، حاوی آثار زندگی انسان غارنشین درون دوره‌های موسترین، بارادوستی و زارزی بوده‌است. بنابر تاریخ گذاری‌هایی کـه از راه آزمایش رادیو کربن درون غارکنجی بـه عمل آمده قدمت آثار آن متجاوز از ۴۰ که تا ۵۰ هزار سال پیش است.گزارش و نتیجه پژوهش و بررسی‌های دکتر فرانک هو استاد دانشگاه رایس آمریکا و همکارش، فلانری و دیگر پژوهشگران همراه ایشان کـه در سالهای ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ خورشیدی درون لرستان انجام گردید و به سال ۱۹۶۷ درون آمریکا منتشر شد درون بردارنده اطلاعات ارزشمندی از دوره پیش از تاریخ خرم‌آباد است. فرانک هول درون مورد پژوهش‌های خود درون دره خرم‌آباد این چنین مـی‌نویسد:

«بهترین اطلاعات ما راجع بـه سو نحوه امرار معاش انسانـهای اواخر دورهچهارم زمـین شناسی مربوط بـه دره خرم‌آباد واقع درون جنوب غربیـایراناست. دره خرم‌آباد بهدرازای ۱۵ و پهنای ۱۰ کیلومتر بین کوههایآهکیکه بـه موازات هم کشیده شده‌اند و درارتفاع ۱۱۷۰ متر از سطح دریـا واقع شده‌است. کوههای اطراف آن بـه صورت یک منبع ذخیرهآبدر آمده‌اند. دره خرم‌آباد دارایچشمـه‌های آب خنک و تعدادی غار است. بـه هم فشردگی این دره و وجود غارهای متعددی کهبه وسیله انسانـهای پیش از تاریخ اشغال گردیده، سبب شد کـه ما این دره را مرکزتحقیقات مربوط بـه دوره پالئولیتیک مـیانـه دیرینـه سنگی قرار دهیم. که تا کنون ما ۱۷ محلاز اقامتگاههای انسانی دوره دیرینـه سنگی را درون این دره یـافته‌ایم آنچه مسلم هست ایناست کـه با تحقیقات بیشتر مـی‌توان محل‌های بیشتری پیدا نمود. از این ۱۷ غار، دست کم۵غار از آنـها مربوط بـه دوره دیرینـه سنگی بوده و شامل تمدن دوره مـیانـه دیرینـه سنگیو متجاوز از شش غار دیگر متعلق بـه دیرینـه سنگی فوقانی و شامل تمدن بارادوستی است،دو غار دیگر نیز مربوط بـه پایـان دیرینـه سنگی فوقانی و شامل تمدن زارزی بوده شاید ششغار دیگر نیز مربوط بـه دیرینـه سنگی فوقانی باشند.آثار خرم‌آباد حاکی از سدامنـهدار و مداومـی درزاگرس هستند.»
فرانک هول ۱۳ مورد تاریخ یـابی بـه وسیله رادیوکربن از آثار دیرینـه سنگی درون دره خرم‌آباد انجام داده‌است کـه دو مورد مربوط بـه دوره موستری و ۱۱ مورد مربوط بـه مرحله، بارادوستی بوده، ۲ مورد نمونـه موستری از لایـه زیرین غار کنجی بـه دست آمده و تاریخ آن متجاوز از ۴۰ هزارسال هست و نمونـه بارادوستی بـه دست آمده از غار یـافته بین ۲۱ هزار که تا ۴۰ هزار سال پیش تاریخ گذاری شده‌اند. فرانک هول بـه علت فراوانی محل‌های دوره دیرینـه سنگی درون دره خرم‌آباد بـه یک دسته بندی موقتی از محل‌های مس بـه شرح زیر دست یـافته‌است :

*اقامتگاههای فصلی کـه احتمالا بـه وسیله یک یـا دو خانواده پدر سالاری درون مدت کوتاهی و یک فصل از سال اشغال مـی‌شده است.

*اقامتگاههای کشتار کـه به وسیله گروهی از شکارچیـان به منظور یک یـا دو روز اشغال مـی‌شده‌اند کـه بین ۴۰ هزار که تا ۱۰۰ هزار سال قبل از مـیلاد مسیح مورد استفاده بوده‌اند.

*اقامتگاههای موقتی کـه شکارچیـان به منظور لحظاتی کوتاه جهت برررسی وضع شکار یـا ساختن ابزار سنگی درون آنجا توقف نموده و معمولاً بعد از ترک دیگر بـه آنجا مراجعه نمـی‌نمودند.

وی درون ادامـه پژوهش‌های خود درون دره خرم‌آباد بـه محل اردوگاههای شبانی کـه مربوط بـه ۶۰۰۰ که تا ۵۸۰۰ سال پیش از مـیلاد مسیح بوده‌است، دست یـافته و نتیجه گرفته‌است کـه بین ۴۵ هزار که تا ۳۸ هزار سال پیش از این مردمانی غار نشین درون این دره سداشته‌اند کـه گاهی به منظور شکار غذایی اصلی خود کوچ مـی‌کرده‌اند. دیگر آثاری کـه از هزاره های پیش از مـیلاد مسیح درون این سرزمـین بـه جای مانده‌است و حکایت از زیست اقوام و تأثیر مردمان و فرهنگ آن بر فرهنگ ایران باستان دارند پیشرفت آنان بـه ویژه کاسی‌ها، قدیمـی‌ترین ساکنان و حکام آریـایی این دیـار کـه ۵۷۶ سال بر بابل حکومت د و باعث تعجب جهانیـان شده‌است، ساخت مفرغ هست و بـه همـین دلیل لرستان را مـهد تمدن مفرغ نامـیده‌اند. البته درون تاریخ نام عیلامـیان بـه عنوان نخستین دولت کـه به طور منظم بر لرستان حکومت کرده‌اند ثبت شده‌است.

تمدن کاسی‌ها

کاسی‌ها درون حدود هزاره سوم پیش از مـیلاد و پیش از آن از راه قفقاز وارد فلات ایران شدند، از نواحی آذربایجان و طالش عبور د و سپس درون غرب و جنوب غربی دریـای خزر اسکان نمودند و به تدریج بـه نواحی استان قزوین و همدان آمدند، نخستین بار همدان را ساختند و آن را آکسیـان نام نـهادند. سرانجام درون هزاره دوم پیش از مـیلاد درون نواحی جنوبی تر درون لرستان، کوهستانـهای شمالی جلگه شوش درون لرستان و در حدود استان کرمانشاه درون مرز شرقی سوبی گالایـان (در حدود جنوب کرمانشاه) ساکن شدند. این منطقه که تا پیش از ظهور آنـها، درون هزاره سوم ق.م بخشی از قلمرو کشور عیلام بوده‌است.

تاریخ خرم‌آباد

به نظر بسیـاری از محققان بـه جای شـهر خرم‌آباد فعلی زمانی شـهر مـهم عیلامـی یعنی خایدالو قرار داشته‌است. همچنین بسیـاری از محققان بر این عقیده هستند کـه شـهر قدیمـی شاپورخواست درون دوره ساسانی و قرن نخست هجری کـه دارای اهمـیت بسیـاری بوده درون مکان شـهر قدیمـی خایدالو و مکان فعلی شـهر خرم‌آباد قرار داشته‌است. هنوز بقایـایی از دیوارهای بزرگ و پهن کـه از سنگ و ملاط بـه سبک دوره ساسانی از مکان کنونی شـهر که تا روستای تیربازار وجود داشته‌است دیده مـی‌شود. درون اواخر قرن ششم خاندان اتابکان لر کوچک شـهر خرم‌آباد را بـه عنوان مرکز حکومت خود انتخاب کرده و آن را توسعه دادند. احتمالا درون اثر حمله مغول بخش عمده‌ای از شـهر ویران شده‌است.

حمدالله مستوفی درون سال ۷۴۰ هجری قمری مـی‌نویسد:

«خرم‌آباد شـهری نیک بوده، اکنون خراب است.»

این نخستین بار هست که از خرم‌آباد بـه این شکل درون تاریخ یـاد شده‌است. درون اواخر دوره صفوی خرم‌آباد مرکز حکومتی والی لرستان فیلی بوده و به نوشته تاریخ حزین از آبادانی برخوردار بوده، ولی متاسفانـه بر اثر هجوم سپاه عثمانی بار دیگر ویران شده‌است. درون دوران قاجار خرم‌آباد نسبتاً توسعه پیدا کرد و قلعه گلستان ارم (فلک الافلاک) از آثار معروف خرم‌آباد بـه دستور محمد حسین مـیرزای دولتشاه مرمت شد. بارون دوبد یکی از ماموران روسیـه تزاری کـه در سال ۱۸۴۵ مـیلادی از خرم‌آباد دیدار کرده، شـهر را دارای ۴ مسجد، ۸ گرمابه و ۱ محله یـهودی نشین توصیف کرده‌است.

خایدالو

خایدالو یکی از شـهرهای مـهم تمدن عیلام و نام باستانی شـهر خرم‌آباد بوده و گفته مـی‌شود شـهر شاپورخواست بـه دستور شاپور اول ساسانی بر خرابه‌های آن ساخته شده است. از شـهرهای بزرگ عیلام باستان مـی‌توان بـه خایدالو، سیمره و شوش اشاره کرد.اعتقاد اکثر صاحب نظران این است، کـه هستهٔ اولیـهٔ شـهر خرم‌آباد، شـهر باستانی خایدالو بوده‌است. بسیـاری از خاورشناسان معتقدند کـه این مکان با توضیحاتی کـه در متون مربوط بـه آشوریـان باستان درباره شـهر خایدالو آمده، مطابقت بسیـاری دارد.

نابودی تمدن عیلام و شـهر خایدالو

در سال ۶۴۰ قبل از مـیلاد مسیح، آشور بانیپال پادشاه آشور، عیلام و شـهر خایدالو را تصرف و دولت عیلام را نابود کرد. تمدن دیرینـه عیلام و شـهر خایدالو، بعد از هزاران سال مقاومت درون برابر اقوام نیرومندی چون سومری‌ها، اَکَدی‌ها، بابلی‌ها و آشوری‌ها از دشمن خود آشور شکست خورد و از صفحه روزگار ناپدید گردید. کتیبه آشور بانیپال درباره فتح و نابودی عیلام چنین مـی‌گوید:

«تمام خاک شـهرشوشانو شـهر خایدالو و شـهرماداکتوو شـهرهایدیگر را با توبره بـه آشور کشیدم، و در مدت یک ماه و یک روز کشور عیلام را با همـهپهنای آن، جاروب کردم. من این کشور را از چارپایـان و گوسپند، و نیز از نغمـه‌هایموسیقی بی‌بهره ساختم و به درندگان، ماران، جانوران و آهوان رخصت دادم کـه آن را فروگیرند.»

شاپورخواست

شاپورخواست بـه عقیده بسیـاری از مورخین و محققین نام باستانی شـهر خرم‌آباد کنونی بوده‌است. بسیـاری از محققان بر این عقیده هستند کـه شـهر قدیمـی شاپورخواست کـه به دستور شاپور اول درون دوره ساسانی و قرن نخست هجری بنا شده‌است درون جنوب شـهر خرم‌آباد قرار داشته‌است. درون زمان حفر پناهگاه درون طول جنگ تحمـیلی عراق علیـه ایران درون اطراف مناره آجری درون مـیدان شقایق آثاری از این شـهر بـه دست آمد. احتمالا مـهمترین قسمت‌های این شـهر درون مکان محله قاضی‌آباد فعلی بوده کـه آسیـاب و کانال‌های فاضلاب و آب رسانی نیز درون این حفاری‌ها بـه دست آمده است. حدود شاپورخواست از شمال که تا سنگ نوشته و از غرب کوه مُدبهو شرق که تا پل شاپوری مـی‌باشد. درون کتب مورخین و جغرافیـانگاران دوره اسلامـی اطلاعات ارزنده‌ای درون رابطه با شـهرهای لرستان نوشته شده‌است کـه در شناسایی موقعیت آنـها کمک مـی‌کند . براساس این متون شاپورخواست یکی از شـهرهای مـهم این منطقه محسوب شده کـه در طول این دوران از عمران و آبادانی برخوردار بوده‌است. درون لرستان آثار و مناطقی منسوب بـه شاپور ساسانی وجود دارد کـه از آن جمله مـی‌توان از شـهر شاپورخواست، دژ شاپورخواست، پل شاپوری، پل شاپوری کاکارضا درون خرم آباد و شاهپورآباد درون شـهرستان الیگودرز نام برد.

شکل گیری خرم‌آباد فعلی

نام شاپورخواست درون کتاب‌های قدیمـی که تا سال ۶۲۲ هجری (اوایل قرن هفتم) قابل رویت هست اما بعد از قرن هشتم تنـها مـی‌توان نام خرم‌آباد را مشاهده کرد. احتمالا درون اواخر قرن هفتم هجری شـهر شاپورخواست بـه کلی ویران و خالی از سکنـه شده و مردم آن بـه قسمت غربی قلعه فلک الافلاک کـه از لحاظ داشتن آب فراوان و موقعیت مناسب تر و همچنین امنیت، برتری داشت نقل مکان د، درون حقیقت فلک الافلاک درون این زمان هسته اصلی شـهر خرم‌آباد فعلی را تشکیل داد و موجب شکل گیری آن درون این منطقه شده است. البته بـه نظر مـی‌رسد کـه آب شـهر شاپورخواست از طریق نـهری کـه از قسمت شرقی شـهر مـی‌آمده تأمـین مـی‌شده‌است کـه شاید خشک شدن این نـهر عامل ترک این منطقه شده‌است. عوامل متعددی دیگری چون موقعیت سیـاسی، ارتباطی و جغرافیـایی درون شکل‌گیری شـهر خرم‌آباد دخیل بوده است.

از آثار قدیمـی این بخش از شـهر مـی‌توان بـه مقبرهٔ‌ زیدبن على درون محله‌اى بـه همـین نام اشاره کرد کـه در غرب مسجد جامع خرم‌آباد واقع شده است. حریم مقبره شش هزار مترمربع وسعت دارد کـه در گذشته گورستان بوده است. درون مـیان این زمـین ، ‌ مقبره‌اى وجود دارد کـه آیـات و کلمات مقدس را با خط نسخ و به طور برجسته بر آن نقش کرده‌اند. روى لبهٔ‌ شرقى مقبره ، نام استادکار نجار و تاریخ احداث آن آمده است. بناى کنونى مقبره بـه سال ۱۳۰۷ هجرى قمرى مربوط مى‌شود. براساس سنگ نبشتهٔ بنا کـه به خط کوفى هست ، این مقبره درون سال ۴۰۴ هجرى قمرى بـه فرمان بدر بن حسنویـه ساخته شده و به زید بن حسین بن ابیطالب (ع) تعلق دارد. بناى مقبره ، هشت ضلعى هست که چهار ضلع اصلى دارد و هر یک از این اضلاع نیز بـه ضلع‌هاى کوچک‌ترى تقسیم شده‌اند. تمام بنا از آجر ساخته شده است. صندوقى چوبى و قهوه‌اى رنگ با نقوش زیباى کنده‌کارى شده ، روى قبر جاى گرفته است. درون هر دو گلدستهٔ مقبره نیز پله‌هایى براى رفته بـه پشت‌بام کار گذاشته شده‌اند. همچنین آرامگاه باباطاهر کـه برخی آن را مقبره باباطاهر عریـان ذکر مـی‌کنند درون این بخش از شـهر است. این قبر براساس شواهد باستان‌شناسی متعلق بـه دوره سلجوقی مـی‌باشد کـه در دوره‌های بعد مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته‌است. درون این دوره قلعه هسته توسعه شـهر بوده کـه براساس ساختار طراحی محدوده شـهر از طرف قلعه با محله‌های کوچک و خیـابان‌های منحنی شکل درون حال توسعه درون مسیر شمال غربی بوده‌است. نکته قابل توجه دیگر درون این دوره دروازه‌های قدیمـی شـهر خرم‌آباد هست که عبارتند از:

*دروازه خوز بر سر راه کاروان رو بـه سوی دزفول.

*دروازه گرداب بر سر راه کاروان رو بـه سوی کرمانشاه.

*پلی قدیمـی کـه محل رفت و آمد عابرین بوده و بر سر راه بروجرد قرار داشته ‌است.

خرم‌آباد پایتخت اتابکان لر کوچک

اتابکان لر کوچک سلسله کوچکی از اتابکان لرستان هستند کـه در فاصلهٔ سال‌های ۵۸۰ که تا ۱۰۰۶(ه.ق) درون قسمت‌های شمالی و غربی لرستان ناحیـه لر کوچک حکومت مـی‌کرده‌اند. امرای این سلسله از نیـاکان شجاع‌الدین‌خورشید، مؤسس سلسله لر کوچک بوده‌اند و آخرین حاکم لر کوچک بـه دست شاه عباس اول صفوی کشته و سلسله اتابکان لر منقرض گردید. طوایف لر کوچک قبایلی بودند مخلوط از کردان آسیـای صغیر و لرهای ایرانی کـه در حدود بین عراق عجم و عراق عرب ییلاق و قشلاق مـی‌د و خراج خود را بـه دیوان بغداد مـی‌دادند و به بسیـار کم حکومتی مستقل داشتند. سرزمـین لرستان بـه دو قسمت لر کوچک و لر بزرگ تقسیم مـی‌شود. درون کتاب تاریخ مغول درون صفحه ۴۴۲ و در کتاب مجمل التواریخ گلستانـه درون صفحه ۲۰۴ بـه این شرح درون خصوص نواحی لر کوچک و بزرگ آمده‌است :

«لر کوچک همان هست که حالیـه هم آن رالرستانمـی‌گوییم و غرض ازاین قسمت اخیر کـه در آن ایـام لر کوچک خواند مـی‌شده بیشتر ناحیـه فیلی یعنی اطرافخرم‌آباد و اراضی پشت کوه بوده‌است . مراد از لرکوچک،ایلات لرستان، حالیـه و مراداز لر بزرگ، ایلات بختیـاری دانسته شده‌است یعنی بـه خلاف تقسیم فوق.»

خرم‌آباد درون دوره صفویـان

خرم‌آباد درون زمان حکومت صفویـان و پس از انقراض سلسله اتابکان لرستان اهمـیت خود را حفظ کرد، صفویـان درون دوره حکومت خود بـه آبادانی خرم‌آباد اهمـیت دادند. از جمله اقدامات مـهم مـی‌توان بـه احداث پلی مـهم درون خرم‌آباد اشاره کرد کـه به نام پل صفوی مشـهور است، این پل نزد مردم خرم‌آباد بـه نام پل گَپ (پل بزرگ) مشـهور است. پل صفوی شرق خرم‌آباد را بـه غرب و قلعه فلک‌الافلاک متصل مـی‌کند. طول این پل بیش از ۳۵۰ متر، پهنای آن ۸٫۵ متر و ارتفاع آن از کف رودخانـه که تا روگذر پل ۸ متر است.بخش مـیانی پل و شاه نشین آن شباهت زیـادی با شاه نشین پل خواجو درون اصفهان دارد کـه در اثر سیل تخریب شده و مجددا با سیمان مرمت شده است. مصالح بـه کار رفته درون قسمت پایـه‌ها از سنگ‌های تراشیده شده با ملات آهک و گچ و پایـه های چشمـه طاقها از آجر ساخته شده است. درون قسمت شمالی پل کتیبه‌های سنگی نصب شده هست که با حروف مقطعه نوشته شده وبه عنوان طلسم معروف است. این پل درون دوره قاجار بـه پل محسنیـه معروف گشت. هم اکنون عبور و مرور خودروهای سبنگین از روی این پل و گذر خودرو از زیر پل و خیـابان‌های ساحلی خطر بزرگی به منظور قسمت‌هایی از این پل محسوب مـی‌شود. پل صفوی بـه شماره ۲۳۵۴ درون فهرست آثار ملی ایران بـه ثبت رسیده است.

مسجد جامع

در دوره حکومت صفویـان مسجد جامع خرم‌آباد نیز ساخته شد، این مسجد درون سال ۹۷۰ هجری قمری و به دستور شاه پرور سلطان ساخته شد و در سال ۱۱۱۰ قمری بـه دستور شاه سلطان حسین و در دوره کریم خان زند مرمت شد. این مسجد جامع بعد از سال ۱۳۲۲ بـه حوزه علمـیه تبدیل شد.

خرم‌آباد درون دوره قاجار

شـهر خرم‌آباد درون دوره قاجار بـه محله های اطراف قلعه فلک الافلاک محدود بوده است. محله هایی مانند، پشت بازار، درب دلاکان و درب باباطاهر از جمله معروف ترین محلات شـهر درون زمان قاجار محسوب مـی شدند. بازار اصلی شـهر درون محله پشت بازار واقع بوده و شـهر از لحاظ رشد و رونق درب و کار وضعیت نسبتاً خوبی داشته است. این دوره را مـی توان آغاز مـهاجرت از شـهرهای کوچک استان لرستان و روستاهای اطراف شـهر بـه خرم‌آباد دانست. مـهاجرت‌ها علاوه بر بالابردن جمعیت شـهر باعث بـه وجود آمدن محله‌های جدید و توسعه محله‌های قدیمـی شد.

تأسیس شـهرداری خرم‌آباد

شـهرداری خرم‌آباد درون زمستان ۱۳۰۲ و هم‌زمان با ورود نیروهای نظامـی بـه شـهر و سرکوب عشایر لرستان توسط ارتش رضاخان تشکیل شد و نخستین انجمن شـهر نیز درون سال ۱۳۰۶ متشکل از ۷ نفر تشکیل شد کـه رئیس این هیأت هفت نفره سرگرد ناصرقلی‌خان صدری‌اصفهانی بود. سه عضو دیگر از محله پشت بازار درون این انجمن حضور داشتند کـه اسامـی آنـها عبارت هست از سرگرد سیف‌الله پارسا، سیدحسین قاسمـی و محمدعلی رسولی و سه عضو دیگر از محله درب‌دلاکان نیز درون این انجمن حضور داشتند، صادق جوادی، علی‌اصغر ناصریـان و سیدعیسی محمدیـان، این هیأت هفت نفره وظیفه مدیریت شـهر را بـه عهده داشت.

مـیرملاس

ساختمان مـیرملاس درون سال ۱۳۱۴ و به منظور استقرار شـهرداری خرم‌آباد ساخته شد. این ساختمان درون شمال شـهر و در دامنـه‌ای با شیب نسبتاً زیـاد ساخته شد، دلیل نامگذاری آن بـه کاری گیری نقاشی‌های بدست آمده از غاری درون نزدیکی خرم‌آباد با همـین نام بود. ساختمان مـیرملاس بعد از جابجایی شـهرداری خرم‌آباد بـه ساختمان دیگری، بـه وزارت فرهنگ و هنر تحویل شد و پس از مرمت، نگارخانـه‌ای درون آن برپا شد. این ساختمان درون سال ۱۳۸۰ درون فهرست آثار ملی ایران بـه ثبت رسید.

ساختمان‌های اطراف فلک‌الافلاک

در دوران پهلوی ساختمان‌هایی جهت اصطبل و سربازخانـه و ستاد لشگر ۵ ارتش درون محدوده حصار ۱۲ برجی و قلعه فلک‌الافلاک احداث گردید کـه دو ساختمان از مجموعه ساختمانـهای مذکور درون محوطه سپاه باقیمانده ‌است و ساختمان دیگر کـه معروف بـه ساختمان اصطبل بود درون سال ۱۳۷۸ توسط سپاه پاسداران تخریب گردید. همچنین دو ساختمان دیگر از مجموعه ساختمانـهای مربوط بـه آن دوره درون محدوده فعلی دانشگاه لرستان باقی مانده‌است کـه یکی از آنـها محل برگزاری کلاسهای درس درون دو طبقه و در فهرست آثار ملی ایران بـه شماره ۳۷۶۵ بـه ثبت رسیده‌است. قرینـه همـین ساختمان درون سال ۱۳۷۳ توسط دانشگاه لرستان تخریب و به جای آن دپارتمان شیمـی احداث شده‌است و ساختمان دوم یک طبقه‌است کـه به عنوان محل بانک از آن استفاده مـی‌شود. ویژگی قابل توجه بناهای مذکور یک دست بودن با بافت تاریخی اطراف قلعه و نموداری از تاریخ یک دوره از معماری ایران هست که آن را مـی‌توان معماری ایرانی - فرنگی نامـید. با این حال ساختمانـهای مذکور از ویژگیـهای قابل توجه زمان خود برخوردارند کـه به طور کلی مـی‌توان بـه کاربرد پلان متقارن، استفاده از درز انبساط، آجرکاری پرکار بـه صورت برجسته درون ساختمان دانشگاه و همچنین سقفهای شیروانی پوش نام برد .زیباترین ساختمان این مجموعه ساختمان دانشگاه هست که توجه هر بیننده‌ای را بـه خود جلب مـی‌کند. درون دوران پهلوی نخست مجموعه حصار ۱۲ برجی و قلعه بـه پادگان نظامـی تبدیل گردید و قلعه فلک‌الافلاک که تا سال ۱۳۳۰ بـه محل نگهداری مـهمات لشگر ۵ مخصوصاً مـین و مواد منفجره و مـهمات تبدیل گردید کـه در همان سال مـهمات ذخیره شده را خارج د و قلعه را به منظور نگهداری تبعیدی ها آماده ساختند.

فلک‌الافلاک

قلعه باستانی فلک‌الافلاک یـا دژشاپورخواست کـه تاریخ ساخت آن بـه زمان ساسانیـان بر مـی‌گردد از زمان قاجار بـه بعد بـه این نام خوانده مـی‌شود. فلک‌الافلاک بر فراز تپه‌ای دربلندترین نقطه شـهر خرم‌آباد واقع شده‌است. نام قدیم آن دژ شاپورخواست بوده وبنای آن بـه دورهٔ ساسانیـان مـی‌رسد این قلعه اکنون دارای ۶ برج هست ولی درگذشته دارای ۱۲ برج بوده و به همـین سبب بـه دوازده برجی نیزمعروف است. درقسمت شمالی زیر قلعه چشمـه‌ای بنام گلستان جاری هست ولی آب موردنیـاز خود قلعه از چاهی بـه عمق ۴۰ متر کـه در مـیان قلعه وجود دارد تامـین مـی‌شود. قلعه فلک‌الافلاک بر شـهر خرم‌آباد کاملاً مشرف هست و مساحت آن درحدود ۵۳۰۰ متر مربع است. فضای داخل آن بـه چهار تالار نسبتاً بزرگ حول دو حیـاط و تعدادی تالار و اتاق تقسیم شده‌است. این بنا درون عهد فتحعلیشاه قاجار مرمت گردیده و برج مرتفعی بـه آن افزوده شده و از آن بعد فلک‌الافلاک خوانده شده‌است.

مناره آجری

مناره آجری یکی از آثار باستانی ارزشمند شـهر خرم‌آباد مـی‌باشد. این بنا با قدمتی درون حدود ۹۰۰ سال درون جنوب خرم‌آباد و در کناره شـهر قدیمـی شاپورخواست بر روی پایـه سنگی برپا شده و حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد. قطر سطح تحتانی آن ۵/۵ متر هست و با پیمودن ۲۹ پله دورانی مـی‌توان بـه بام مناره صعود نمود. ظاهراً از آن به منظور هدایت کاروان‌هایی کـه به سمت شـهر باستانی شاپورخواست مـی‌آمده‌اند استفاده مـی‌شده‌است.

سنگ نبشته

این سنگ نبشته کـه خط کوفی بر روی آن حک شده‌است درون قسمت جنوبی شـهر خرم‌آباد قرار دارد این سنگ بصورت یک مربع تراشیده‌است و در روی آن راجع بـه سند مالکیت چرای دامـهای موجود درون آن زمان حک شده‌است. این سنگ نبشته بـه گونـه‌ای ساخته شده‌است کـه چهار گوشـه آن بـه سوی آثار باستانی پل شکسته، مناره آجری، فلک الافلاک و حوض موسی نشانـه رفته‌است. این سنگ ریشـه درون کوه دارد و در چند سال اخیر بـه علت توسعه بلوار شریعتی خرم‌آباد برش داده و جابجا شده‌است.

پل شکسته

پل شکسته یـا پل شاپوری یـا بـه گویش لری طاقِ پیل اِشکِسَه یکی از شاهکارهای معماری دوره ساسانیـان محسوب مـی‌شود و در ضلع جنوبی قلعه فلک افلاک درون جنوب شـهر خرم‌آباد درون استان لرستان واقع شده‌است. پل شاپوری عامل ارتباط غرب استان لرستان(طرهان) با شرق و از آنجا بـه خوزستان و تیسفون (پایتخت ساسانیـان) بوده‌است. این پل هم اکنون ویرانـه‌ای بیش نیست کـه درجنوب غربی خرم‌آباد قراردارد این پل درون زمان خود از شاه کارهای معماری بـه حساب مـی‌آمده و دارای ۲۸ طاق یـا دهانـه بوده‌است اما امروز تنـها ۶ طاق آن بـه جای مانده‌است. پل شاپوری درون راستای غربی -شرقی با ارتفاع ۱۶ متر ساخته شده‌است ودردهانـه پرطاق موج شکنـهایی لوزی شکل به منظور کاهش تخریب سیل تعبیـه شده‌است.

گرداب سنگی

گرداب سنگی یـا بـه گویش لری گِردآو بَردینَه، یکی از آثار تاریخی بر جای مانده از دوره ساسانیـان درون شـهر خرم‌آباد است. گرداب سنگی درون مرکز شـهر خرم‌آباد و در مـیان بافت قدیمـی شـهر درون کنار مـیدان تختی واقع شده است. بنای گرداب سنگی دایره ای شکل هست و بـه دور چشمـه ای با استفاده از سنگ و ساروج ساخته شده هست تا آب خارج شده از چشمـه را ساماندهی کرده و سپس از طریق کانال آب چشمـه را بـه نقاط مختلف شـهر باستانی شاپورخواست منتقل کند.

مردم شناسی

جمعیت شـهر خرم‌آباد طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران برابر با ۳۸۱٬۸۰۴ نفر و جمعیت شـهرستان خرم‌آباد برابر با ۵۲۱٬۹۶۴ نفر مـی‌باشد. اهالی خرم‌آباد جزئی از مردم لر بـه شمار مـی آیند، لر نام قومـی ایرانی هست که درون باختر و جنوب باختری ایران زندگی مـی‌کنند.

گویش خرم‌آبادی

گویش مردم خرم‌آبادی و روستاهای اطراف آن لری خرم‌آبادی است. از ویژگی‌های این گویش توانایی آن درون ساخت اشعار، سرودها و موسیقی است. مردم خرم‌آباد علاوه بر زبان فارسی بـه دو گویش لری و لکی با یکدیگر گفتگو مـی کنند. ساکنین اغلب مناطق خرم‌آباد با گویش لری صحبت مـی کنند. درون سال‌های بعد از انقلاب بـه علت مـهاجرت بالای روستائیـان و عشایر بـه شـهر خرم‌آباد، هم اکنون عده‌ای از مردم شـهر کـه بیشتر درون مناطق شمالی خرم‌آباد زندگی مـی کنند با زبان لکی محاوره مـی نمایند.

اقلیت‌های مذهبی

یـهودیـان

جغرافیـا و آب‌وهوا

شـهر خرم‌آباد مرکز شـهرستان خرم‌آباد و استان لرستان است.این شـهرستان از شمال بـه شـهرستان سلسله، از شمال‌ شرق بـه شـهرستان بروجرد، از شرق بـه شـهرستان‌های دورود و الیگودرز، از جنوب بـه شـهرستان اندیمشک و از غرب و جنوب غرب بـه شـهرستان‌های کوهدشت، دوره و پل محدود مـی‌شود. خرم‌آباد درون مختصات ۳۳٫۴۸ شمالی و ۴۸٫۳۵ درجه شرقی و در ارتفاع ۱۱۴۷/۸ متری از سطح دریـا قرار دارد.خرم‌آباد دارای آب و هوایی معتدل و نیمـه مرطوب است، وجود منابع آب‌های زیر زمـینی و چشمـه‌های درون شـهر از نکات قابل توجه درون جغرافیـای شـهر خرم‌آباد است.

راه‌های ارتباطی

آزادراه خرم‌زال

آزادراه خرم‌زال کـه با نام آزاد‌راه خرم‌آباد - پل زال نیز شناخته مـی شود و عملیـات ساخت آن از سال ۱۳۸۴ آغاز شده بود درون حد فاصل دو شـهر خرم‌آباد و اندیمشک بـه طول ۱۰۴ کیلومتر قرار گرفته است.از جمله اه ساخت این آزادراه کاهش تصادفات، کاهش زمان سفر و همچنین صرفه جویی سالانـه ۴۰۰ مـیلیـارد ریـال درون مصرف سوخت، کاهش ۶۰ کیلومتری طول آزاد راه نسبت بـه مسیر قدیمـی خرم‌آباد - پل - اندیمشک، کاهش بار ترافیکی و افزایش سرعت مطمئن درون این محور عنوان شده است. این آزاد‌راه از نقاط بکر و جنگل‌های بلوط جنوب لرستان عبور مـی کند و چشم انداز بسیـار زیبایی دارد.

فرودگاه

خرم‌آباد دارای فرودگاه کوچکی هست که درون جنوب شـهر واقع شده است.

راه آهن

طی طرحی کـه در دولت محمود احمدی نژاد مطرح گردیده هست با اختصاص بودجه‌ای ۱۳۰۰۰ مـیلیـارد ریـالی راه آهن سراسری از شـهر دورود بـه شـهر بروجرد و شـهرهای خرم‌آباد، کوهدشت، پل و اندیمشک متصل مـی‌شود. این پروژه توسط محمود احمدی نژاد افتتاح گردیده و معاون ساخت و توسعه راهها و راه آهن وزارت راه و شـهرسازی ایران سرعت ساخت درون این طرح را ۱۰۰ کیلومتر درون ساعت عنوان کرده است.

جاده‌ها

فاصله خرم‌آباد که تا تهران ۴۹۰ کیلومتر و تا اهواز ۳۹۰ کیلومتر است. خرم‌آباد بر سر شاهراه تهران-خوزستان قرار گرفته و دارای اهمـیت ارتباطی و راهبردی است.جاده‌های شماره ۳۵ و ۳۷ کـه مناطق شمال و غرب ایران را بـه جنوب و استان خوزستان متصل مـی‌کنند از خرم‌آباد مـی‌گذرند.مسیرهای دسترسی بـه خرم‌آباد عبارتند از:

*خرم‌آباد - اصفهان : جمعیت محله فلک الدین خرم اباد بـه سمت شرق و به طول ۳۷۰ کیلومتر

*خرم‌آباد - اهواز : بـه سمت جنوب بـه طول ۳۷۵ کیلومتر

*خرم‌آباد - تهران : بـه سمت شمال شرق بـه طول ۴۹۹ کیلومتر

*خرم‌آباد - کرمانشاه : بـه سمت شمال غرب بـه طول ۳۲۰ کیلومتر

جا‌های دیدنی

شـهر خرم‌آباد درون دره‌ای خوش آب و هوا و پر آب قرار گرفته‌است. وجود چشمـه‌های فراوان و آثار تاریخی متعدد باعث بـه وجود آمدن مجموعه‌ای از دیدنی‌های طبیعی و تاریخی درون شـهر خرم‌آباد شده‌است.وجود دریـاچه کیو، سراب‌ها و چشمـه‌ها درون کنار آثار تاریخی مانند قلعه فلک افلاک، پل شاپوری، مناره آجری، سنگ نبشته و گرداب سنگی کـه خود مجموعه‌ای از آثار تاریخی و طبیعی هست مجموعه‌ای بی نظیر را درون شـهر خرم‌آباد تشکیل داده‌است. درون اطراف شـهر خرم‌آباد نیز گردشگاه‌های بسیـاری وجود دارد کـه از جمله آنـها پارک جنگلی شوراب درون جنوب شـهر و پارک جنگلی مخمل‌کوه درون شمال شـهر را مـی‌توان نام برد. خرم‌آباد را مـی‌توان یکی از شـهرهای توریستی ایران دانست.

دریـافت آدرس جهانی از سازمان ملل

خرم‌آباد از سوی دفتر منطقه ای اسکان بشر سازمان ملل متحد بـه عنوان یک شـهر نمونـه گردشگری انتخاب شده است.این انتخاب بـه منظور اجرای طرح توسعه پایدار شـهری بر مبنای گردشگری است. محور اجرای این طرح قلعه فلک الافلاک هست و ساماندهی فضای اطراف این قلعه و همچنین طرح مرمت و حفاظت از سایر آثار باستانی سطح شـهر خرم‌آباد نیز جزء این طرح محسوب مـی شود. خرم‌آباد بـه عنوان نخستین شـهر ایران بـه منظور اجرای این طرح از سوی دفتر منطقه ای اسکان بشر سازمان ملل متحد انتخاب گردیده و هزینـه اجرای این طرح نیز ۷۰۰ هزار دلار اعلام شده است.خرم‌آباد هم اکنون از سوی دفتر منطقه ای اسکان بشر سازمان ملل متحد بـه عنوان شـهر نمونـه گردشگری انتخاب شده است.

شبکه افلاک

شبکه افلاک کـه با نام شبکه استانی سیمای مرکز لرستان نیز شناخته مـی‌شود. شبکه تلویزیونی استانی متعلق بـه سازمان صدا و سیمای جمـهوری اسلامـی ایران هست که ویژه مردم استان لرستان برنامـه پخش مـی‌کند. تلویزیون از سال ۱۳۵۱ با نصب چند ایستگاه فرستنده تلویزیونی درون خرم‌آباد بخشی از شـهرستانـهای لرستان را تحت پوشش قرار داد. برنامـه‌های این مرکز پیش از ایجاد شبکه استانی از سال ۱۳۶۷ با افتتاح تلویزیون محلی استان فعالیت خود را بـه طور منسجم درون مر کز آغاز نمود.

رادیو لرستان

رادیو لرستان درون سال ۱۳۳۷ آغاز بـه کار کرد.در آن زمان نیروی ارتش و لشکرمستقر درون خرم‌آباد بـه وسیله بی سیم، هفته‌ای یک روز بـه مدت شصت دقیقه برنامـه‌های مختلفی پخش مـی‌کرد. درون سال ۱۳۵۱ یک فرستنده یک کیلوواتی با پخش روزانـه ۹ ساعت برنامـه درون خرم‌آباد آغاز بـه کار کرد کـه از این مدت ۸ ساعت بـه تقویت شبکه سراسری رادیو و یک ساعت نیز اختصاص بـه پخش اخبار و ترانـه داشت. درون سال ۱۳۵۲ درون یکمـین سالگرد تاسیس رادیو مرکز لرستان ساعات کار این مرکز بـه ۱۰ ساعت رسید کـه از این ده ساعت دو ساعت تولید محلی و بقیـه آن تقویت شبکه بوده‌است.

مراکز آموزش عالی

خرم‌آباد دارای ۶ مرکز آموزش عالی است، دانشگاه علوم پزشکی لرستان وابسته بـه وزارت بهداشت و نیز دانشگاه لرستان وابسته بـه وزرات علوم، دو دانشگاه فعال دولتی درون استان لرستان هستند کـه هر دو درون شـهر خرم‌آباد قرار گرفته‌اند. دانشگاه آزاد اسلامـی واحد خرم‌آباد و دانشکده سما نیز بـه عنوان دو دانشگاه غیر دولتی درون خرم‌آباد فعال هستند. از جمله سایر مراکز آموزش عالی شـهر خرم‌آباد مـی‌توان بـه دانشگاه پیـام نور و دانشگاه علمـی کاربردی خرم‌آباد اشاره کرد.

منابع:

پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران

شناسنامـه اقلیمـی شـهرستان خرم‌آباد (سایت سازمان هواشناسی خرم‌آباد)

پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران

Iran in World Gazetteer

تاریخ خرم‌آباد، سید فرید قاسمـی. تاریخ خرم‌آباد. افلاک، ۱۳۷۵. ۶ که تا ۱۱. 

«تاریخچه شـهر خرم‌آباد» ‎. پی سی آنلاین، ۱۶ مـهر ۱۳۸۸.

کتاب دوره پیش از تاریخ درون جنوب غربی ایران لرستان، صفحه ۴

گرانتوسگی: تاریخ ایران از زمان باستان که تا امروز، ترجمـه کریم کشاورز، تهران، ۱۳۴۵.

پیگولووسکایـا: تاریخ ایران از عهد باستان که تا قرن ۱۸، ترجمـه کریم کشاورز، تهران، ۱۳۵۳.

کاسی‌ها، وب سایت پردیس

خرم‌آباد پایگاه اطلاع رسانی سازمان مـیراث فرهنگی استان لرستان

قلعه فلک‌الافلاک، سعاد خودگو، ص ۲۰

جغرافیـای لرستان (نسخه خطی ۱۳۳۵ قمری)، مـیرزارحیم چاغروند، ص ۱۷۴

دایرةالمعارف فارسی، ج. ۲، ص. ۲۴۹۲

«اتابکان لر کوچک». ‎مـیبو سرچ.

«لرستان درون دوره اتابکان لر کوچک». تبیـان لرستان.

ساماندهی و احیـای پل گپ (صفوی) خرم‌آباد. روزنامـه جام جم، ۶ شـهریور ۱۳۸۹. ۱۵. 

«ساماندهی و احیـای پل گپ (صفوی) خرم‌آباد» وب‌سایت جام جم آنلاین، ۱۱ اکتبر ۲۰۱۰.

«معرفی مسجد جامع خرم‌آباد درون یک نگاه». خبرگزاری قرآنی ایران، ۰۶ شـهریور ۱۳۸۷.

«خرم‌آباد درون عصر قاجار، محمدرضا جایدری، بخش ۱». وب سایت سیمره، ۲۲ آبان ۱۳۸۸.

«خرم‌آباد درون عصر قاجار، محمدرضا جایدری، بخش ۲». وب سایت سیمره، ۲۲ آبان ۱۳۸۸.

خرم‌آباد شناسی، سیدفرید قاسمـی، جلد ۲، صفحه ۷۴ و خرم‌آباد.

«مـیرملاس، اولین بلدیـه خرم‌آباد». وب سایت آفتاب، برگرفته از روزنامـه جام جم، ۸ اسفند ۱۳۸۸.

خاطرات زندانیـان فلک‌الافلاک، سید فرید قاسمـی، ص ۸

«فلک الافلاک، شاهکار معماری». جام‌جم آنلاین، ۰۶ فروردین ۱۳۸۸.

«قلعه فلک‌الافلاک، شکوه و صلابت تاریخ». آفتاب، ۲۵ بهمن ۱۳۸۸.

«آشنایی با قلعه فلک الافلاک». همشـهری آنلاین، جمعه ۴ بهمن ۱۳۸۷.

«نتایج سرشماری عمومـی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران.

لوح فشرده سیمای فرهنگی و گردشگری خرم‌آباد، بخش گویش و جمعیت، انتشار یـافته توسط سازمان مـیراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان

«یـهودیـان خرم‌آباد، ایرج کاظمـی،». انجمن کلیمـیان تهران، مرداد ۱۳۸۰.

«آب و هوای خرم‌آباد». وب‌گاه ودربیس.

«آزاد راه خرم آباد-پل زال افتتاح شد». جام جم آنلاین، سه شنبه ۱۱ آبان ۱۳۸۹.

«سرمایـه گذاری ۱۳۰۰ مـیلیـارد تومانی درون راه آهن دورود - خرم آباد - اندیمشک». خبرگزاری مـهر، ۱۳۹۰/۰۷/۱۸.

«فاصله شـهرهای ایران». ستاره گشت آسمان.

صفحه اطلاعات توریستی، سایت مـیراث فرهنگی و گردشگری استان لرستان

«خرم‌آباد از سازمان ملل آدرس جهانی مـی گیرد». خبرگزاری مـهر، ۱۳۸۹/۰۵/۲۶.

«تهیـه طرح مطالعاتی گردشگری خرم‌آباد توسط دانشگاه وین». جام جم آنلاین، ۰۷ مـهر ۱۳۸۹.

آغاز پخش دیجیتال سیما که تا پایـان سال ۱۳۸۹

صدا و سیمای مرکز لرستان

«دانشگاه آزاد اسلامـی واحد خرم‌آباد درون یک نگاه». خبرگزاری اسکانیوز، ۱۳۸۷/۰۵/۱۴.

«وب سایت دانشگاه آزاد اسلامـی واحد خرم‌آباد».

نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sat, 21 Jul 2018 18:52:00 +0000